Zainspirowane legendami o królu Arturze (Artusie) i Rycerzach Okrągłego Stołu bractwa mieszczańskie budowały sobie siedziby zwane Dworami Artusa. Największy i najwspanialszy z nich posiada Gdańsk.
Dzisiejszą postać nadały mu przebudowy z 1552 i 1617 r. W portalu pojawiły się podobizny Zygmunta III (na lewo) i królewicza Władysława (na prawo). Na konsolkach między oknami stanęli starożytni bohaterowie (od lewej): Scypion Afrykański, Temistokles, Kamillus i Juda Machabeusz, we wnękach attyki postacie Sprawiedliwości i Siły, na szczycie figura Fortuny. Wnętrze wypełniło wspaniałe wyposażenie. Bractwa zwane Ławami spotykały się, urządzały uczty, koncerty i imprezy towarzyskie. Od 1742 r. funkcjonowała tutaj giełda – pierwsza w Polsce. 28 marca 1945 r. na zrujnowanym gmachu zawisła polska flaga.
Odbudowany Dwór Artusa mieści oddział Muzeum Historycznego. Wielką salę, ze sklepieniami wspartymi na czterech smukłych kolumnach wypełniają dzieła sztuki z XV-XIX w. Nad ławami z intarsjowanymi zapleckami i rzeźbionymi główkami obiega salę malowany fryz ze scenami biblijnymi i historycznymi (m.in. Triumf Kazimierza Jagiellończyka).
Tematykę starożytną reprezentują półokrągłe malowidła w niezwykle bogatych ramach. Na gzymsach stoją figury świętych: Jakuba, Krzysztofa, Rajnolda i Matki Boskiej oraz posąg Kazimierza Jagiellończyka. Kafle największego renesansowego pieca świata z 1545 r. (11 m wysokości) przedstawiają m.in. władców ówczesnej Europy. Wielkie obrazy we wnękach ścian odtworzono z klisz konserwatorskich. U góry zawieszono mistrzowskie modele okrętów.
W sąsiednim Domu Ławników odtworzono Sień Gdańską z kręconymi schodami i cennymi meblami. W owalnym oknie u góry pokazuje się słynna Panienka z Okienka. Zaprojektowana przez Abrahama van den Blocka Fontanna Neptuna – symbol Gdańska – stanęła przed Dworem Artusa w 1633 r.
Andrzej Januszajtis